Evren’de mesafelerin astronomik olduğunu söylersek abartmış olmayız. Ancak bilinen evrenin en ilginç yanlarından biri bazı galaksilerin bizden milyarlarca ışık yılı uzakta olması değil. Asıl ilginç yanı, Evren’de büyüklüklerin göreceli olması.
Örneğin Güneş Sistemi’ nin çapı nedir? Bu soruyu “Neye göre?” sorusunu eklemeden cevaplamak imkansız. Çünkü Güneş Sistemi’ nin 4 farklı boyu var ve büyüklüğü de hangi kriteri baz aldığınıza göre değişiyor. Evren’in 30 harikasını anlatan yazımızın sonunda bu sorunun da yanıtını bulacaksınız.
Öte yandan, Evren’deki en büyük gök cisimleri aynı zamanda Evren’deki en kütleli cisimler olmak zorunda değil. Nitekim bazı galaksilerin merkezindeki süper kütleli kara delikler bilinen en büyük yıldızların yanında ufak kalıyor. Ayrıca Evren’in en parlak yıldızları aynı zamanda en büyük yıldızları olmak zorunda değil.
İşte Evren’in 30 harikasını anlatan yeni yazımızda cüce gezegenlerden kara deliklere ve Dünya’dan uzak galaksilere uzanarak bu tür sıra dışı sorulara cevap arıyoruz. Siz de bu Pazar farklı bir şey yapın ve Evren’in harikaları arasından size en ilginç geleni seçin.
1. BURASI DÜNYA! BURADA YAŞIYORUZ.
2. BURASI DA GÜNEŞ SİSTEMİ VE KIRMIZI OKLAR DÜNYA’NIN KONUMUNU GÖSTERİYOR.
3. RESİMDE DÜNYA-AY UZAKLIĞINI GERÇEK ÖLÇEKLİ OLARAK GÖRÜYORSUNUZ. YAKIN GÖRÜNÜYOR DEĞİL Mİ?
4. HİÇ DE DEĞİL: DÜNYA-AY ARASINA GÜNEŞ SİSTEMİ’ NDEKİ BÜTÜN GEZEGENLERİ SIĞDIRABİLİRSİNİZ (JÜPİTER DAHİL)!
5. JÜPİTER’İN BÜYÜKLÜĞÜ DEDİK DE JÜPİTER’İN BÜYÜK KIRMIZI LEKESİNİN GÜNEYİNDEKİ ŞU KÜÇÜK YEŞİL BENEK VAR YA, HA İŞTE O KUZEY AMERİKA.
6. SATÜRN, JÜPİTER’DEN SONRA GÜNEŞ SİSTEMİ’ NDEKİ EN BÜYÜK GEZEGEN. BAKIN SATÜRN’ÜN HALKALARINA YAN YANA KAÇ DÜNYA SIĞIYOR. 
7. DÜNYA’ NIN SATÜRN GİBİ HALKALARI OLSAYDI (AYNI BÜYÜKLÜKTE) YERDEN İŞTE BÖYLE GÖRÜNÜRDÜ.
8. ROSETTA UZAY SONDASI GEÇEN YIL 67/P KUYRUKLUYILDIZINA FİLAİ SONDASINI İNDİRDİ. İŞTE O KUYRUKLUYILDIZLA LOS ANGELES’ IN KARŞILAŞTIRMASI.
9. OYSA GÜNEŞ, GÜNEŞ SİSTEMİ’ NDEKİ EN BÜYÜK GÖKCİSMİ VE BU MAHALLEDE KİMSE GÜNEŞ’İN YANINA YAKLAŞAMAZ. GÜNEŞ’İN ÇAPI DÜNYA’ NIN 109 KATI VE YAKLAŞIK 1 MİLYON 400 KM. YÜZÖLÇÜMÜ İSE DÜNYA’ NIN 12 BİN KATI.
10. AY’DAN DÜNYA’ NIN GÖRÜNÜMÜ (GÜNDOĞUMU DEĞİL DE YERDOĞUMU DİYEBİLİRSİNİZ). ÇOCUKLARINIZ AY’ A YERLEŞİRSE HEM GÜNEŞ’İN HEM DÜNYA’ NIN DOĞUŞUNU İZLEYECEKLER.
11. MARS’TAN DÜNYA’ NIN GÖRÜNÜMÜ. YAKLAŞIK 78 MİLYON KM UZAKTAN KÜÇÜK BİR NOKTA.
12. SATÜRN’ÜN HALKALARININ ARKASINDAN DÜNYA’ NIN GÖRÜNÜMÜ (RESMİN ALTINDAKİ BEYAZ OK VE MAVİ NOKTA). DÜNYA RESİMDE 1 MİLYAR 284 MİLYON KM UZAKTA.
13. CÜCE GEZEGEN PLÜTON’DAN BAKINCA GÜNEŞ (5,8 MİLYAR KM UZAKTA). BU TEMSİLİ RESİM AMA ORANLAR DOĞRU. ANCAK NE KADAR KÜÇÜK OLSA DA GÜNEŞ, PLÜTON GÖĞÜNDE DOLUNAYDAN 450 KAT PARLAKTIR.
14. BU ARADA STANDART GÜNEŞ PÜSKÜRMELERİYLE (UZAYA FIRLAYAN SICAK GAZLAR) DÜNYA’YI KARŞILAŞTIRALIM.
15. GÜNEŞ’E BİR DE MARS’TAN BAKALIM MI? 228 MİLYON KM UZAKTA.
16. UZAYDAKİ YILDIZLARI NİSPETEN YAKINDAN VE UZAKTAN GÖSTEREN ŞU İKİ RESME BAKIN. CARL SAGAN, EVREN’DEKİ YILDIZLARIN SAYISI KUM TANELERİNDEN FAZLA DEMİŞTİ.
17. DÜNYA İLE KARŞILAŞTIRINCA DEV GİBİ GÖRÜNEN GÜNEŞ’İN ASLINDA KÜÇÜK BİR SARI CÜCE OLDUĞUNU BİLİYOR MUYDUNUZ? ÖRNEĞİN VY CANİS MAJORİS BİLİNEN EVREN’İN EN BÜYÜK YILDIZI VE ÇAPI GÜNEŞ’İN 1440 KATI.
18. ÇAPINI SÖYLEDİK AMA HACİM OLARAK VY CANİS MAJORİS GÜNEŞ’TEN 1 MİLYAR KAT BÜYÜK, YANİ İÇİNE 1 MİLYAR GÜNEŞ SIĞAR. ŞÖYLE SÖYLEYELİM, SAMANYOLU GALAKSİSİ’NDE İRİLİ UFAKLI 100 MİLYAR İLA 400 MİLYAR YILDIZ VAR. GÜNEŞ’LE KARŞILAŞTIRMAK İÇİN VİDEOYU TIKLAYIN:
19. ELBETTE BÜTÜN BUNLAR YÜZLERCE MİLYAR YILDIZ BARINDIRAN GALAKSİMİZLE KARŞILAŞTIRILAMAZ. GALAKSİMİZİN BÜYÜKLÜĞÜNÜ BİR ÖRNEK VEREREK GÖSTERELİM: GÜNEŞ’İ ALYUVAR BOYUNA İNDİRGESEYDİK (KIRMIZI KAN HÜCRELERİ) SAMANYOLU GALAKSİSİ ABD KADAR BÜYÜK OLURDU.
20. BU ARADA DÜNYA’NIN SAMANYOLU’NDAKİ KONUMUNU DA GÖSTERELİM (TEMSİLİ).
21. BU DA KUŞBAKIŞI GÖRÜNÜŞÜ. SAMANYOLU’NUN MERKEZİNE YAKLAŞIK 30 BİN IŞIK YILI UZAKTAYIZ.
22. ÖTE YANDAN SAMANYOLU DA DİĞER GALAKSİLERİN YANINDA CÜCE KALIYOR. ÖRNEĞİN 1,04 MİLYAR IŞIK YILI UZAKTAKİ IC 1011 İLE KARŞILAŞTIRIRSAK.
23. BÜYÜK DÜŞÜNELİM. BU RESİM HUBBLE UZAY TELESKOPU TARAFINDAN ÇEKİLDİ VE İÇİNDE BİNLERCE GALAKSİ VAR. EVET, O NOKTALARIN ÇOĞU YILDIZ DEĞİL, HER BİRİ YÜZ MİLYARLARCA YILDIZ İÇEREN BİRER GALAKSİ.
24. EVREN’DEKİ UZAKLIKLAR GERÇEKTEN ASTRONOMİK. BU DA UDF 423 GALAKSİSİ. GALAKSİNİN IŞIĞI BİZE 7,7 MİLYAR YILDA ULAŞTI, AMA EVREN’İN GENİŞLEMESİ YÜZÜNDEN BU GALAKSİ BİZE ŞU ANDA 10 MİLYAR IŞIK YILI UZAKTA. IŞIK HIZININ SINIRLI OLMASI YÜZÜNDEN EVREN’DE UZAKLARA BAKMAK, ASLINDA GEÇMİŞE BAKMAK DEMEK. ÖRNEĞİN O MESAFEDE EVREN’İN 5,9 MİLYAR YAŞINDAKİ HALİNİ GÖRÜYORUZ, BUGÜNKÜ HALİNİ DEĞİL.
25. BU ARADA 23 NUMARADAKİ BİNLERCE GALAKSİYİ İÇEREN RESMİ HATIRLADINIZ MI? O RESİM ASLINDA GECE GÖĞÜNÜN KÜÇÜCÜK BİR PARÇASI!
26. BİR DE SÜPER KÜTLELİ KARA DELİKLER VAR. BUNLAR GALAKSİLERİN MERKEZİNDE BULUNUYOR VE HER BİRİ GÜNEŞ SİSTEMİ KADAR BÜYÜK. RESİMDEKİ NGC 1277 GALAKSİSİNİN MERKEZİNDEKİ DEV KARA DELİK. MAVİ HALKANIN GENİŞLİĞİ 9 MİLYAR KM (NEPTÜN’ÜN YÖRÜNGESİ).
27. EVREN’DE EN ÖNEMLİ ŞEY BÜYÜKLÜK DEĞİL. ÖRNEĞİN BU GÖRDÜĞÜNÜZ SADECE 12 KM ÇAPINDAKİ SÜPER YOĞUN BİR NÖTRON YILDIZI. BOYU KÜÇÜK AMA O KADARCIK HACME 3 GÜNEŞ KİTLESİ SIKIŞMIŞ. RESİMDE NEW YORK’UN ÜZERİNDE.
28. GERÇİ BU KÜÇÜK ŞEY DÜNYA’YA AY KADAR YAKLAŞSAYDI GÜÇLÜ YERÇEKİMİ İLE GEZEGENİMİZİ PARÇALAYIP YUTARDI. BU ARADA RESİMDEKİ SARILAR ASLINDA MİLYON DERECE SICAKLIĞINDAKİ GAZ AKIMLARI VE ATOM BOMBASI GİBİ X-IŞINLARI YAYIYOR, YANİ AKTİF NÖTRON YILDIZI IŞIĞI ALTINDA GÜNEŞLENMEYİN OLUR MU?
29. BU DA EVREN’İN NE KADAR BÜYÜK OLDUĞUNU GÖSTEREN BİR BİLGİSAYAR SİMÜLASYONU. RESMİN GENİŞLİĞİ 350 MİLYON IŞIK YILI VE RESİMDEKİ KÜÇÜK NOKTALAR YILDIZ DEĞİL. BUNLARIN HER BİRİ BÜYÜK BİRER GALAKSİ VE BÜYÜK SARI YUVARLAKLARIN İÇİNDE DE BİNLERCE GALAKSİ VAR. EVET, EVREN’E UZAYDAN BAKINCA GALAKSİLERİN UZAYI ÖRÜMCEK AĞI GİBİ SARDIĞINI GÖRÜYORUZ.
30. OORT BULUTU: GÜNEŞ SİSTEMİ’NİN GERÇEK SINIRI. OORT BULUTU GÜNEŞ’İN KÜTLEÇEKİM ALANININ GÖKCİSİMLERİNİ GÜNEŞ’E DOĞRU ÇEKTİĞİ SON NOKTA VE GÜNEŞ’İ UZAKTAN KÜRE ŞEKLİNDE SARAN TRİLYONLARCA KUYRUKLUYILDIZDAN OLUŞUYOR. VOYAGER 1 SONDASI OORT BULUTU’NA 300 YIL SONRA GİRECEK VE BULUTTAN ÇIKMASI 7000 YIL ALACAK. BU AÇIDAN DA GÜNEŞ SİSTEMİ’Nİ DAHA TERK ETMEDİ SAYILIR. GERÇEKTEN DE GÜNEŞ SİSTEMİ’Nİ IŞIK HIZINA YAKLAŞMADAN MAKUL SÜREDE TERK ETMEK İMKANSIZ. OORT BULUTU’NUN DIŞ SINIRI 2 IŞIK YILI UZAKTA (BELKİ 3,25 IŞIK YILI).
BONUS: UZAYDAKİ YERİMİZİ DAHA İYİ ANLAMAK İÇİN RESİMDEKİ OOORT BULUTU’NUN EŞLİĞİNDE GÜNEŞ SİSTEMİ’YLE İLGİLİ ŞU BÜYÜKLÜKLERİ VERELİM:
İstanbul’un genişliği: 150 km
Türkiye’nin genişliği: 1660 km
Dünya’nın çapı: ~12 bin km
Ay’ın uzaklığı: Ortalama 384 bin km
Dünya’nın Güneş’e uzaklığı: ~150 milyon km (1 astronomik birim – AU)
Gezegenlere göre Güneş Sistemi’nin çapı: 9,09 milyar km
Güneş rüzgarının sırınıa göre Güneş Sistemi’nin çapı: 180 milyar km (Voyager 1 sondası burada)
Güneş’e en uzak cüce gezegen Sedna’ya göre Güneş Sistemi’nin çapı: 287,46 milyar km
Oort Bulutu’na göre Güneş Sistemi’nin çapı: 15 trilyon km, 100 bin AU, yani 2 ışık yılı!
Bize en yakın yıldızın uzaklığı: 4,3 ışık yılı.
Samanyolu Galaksisi’nin çapı: 150 bin ışık yılı
En yakın galaksi Andromeda: 2,2 milyon ışık yılı uzakta.
Evren’de bilinen en büyük yapının uzunluğu: 600 milyon ışık yılı.
Gözlemlenebilir Evren’in çapı: 93 milyar ışık yılı (yani teorik olarak görebileceğimiz en uzak galaksi yaklaşık 47 milyar ışık yılı uzakta).
Kaynakça:
